Aanleiding: identiteitsspanning privé-persoonlijk versus professie
Zowel uit de dagelijkse onderwijspraktijk als uit onderzoek is bekend dat (aanstaande) leraren in het primair en voortgezet onderwijs professionele identiteitsspanningen ervaren. Deze spanningen kunnen betrekking hebben op alle aspecten van het meesterschap. Leraren ervaren dan een conflict tussen wat zij persoonlijk relevant vinden (persoonlijke dimensie) en wat zij relevant vinden voor hun beroep (professionele dimensie). Professionele identiteitsspanningen kunnen zorgen voor gevoelens van onzekerheid en verlies aan passie, betekenisvolheid, betrokkenheid en controle over eigen handelen. Ze kunnen risico op burn-out en uitval vergroten en vormen, mede gezien het komend lerarentekort, een urgent probleem.
Doel: leren omgaan met professionele identiteitsspanningen
Aanstaande en beginnende leraren leren omgaan met professionele identiteitsspanningen. Hierdoor ervaren ze agency op de werkplek en ontwikkelen ze Persoonlijk Meesterschap. Agency verwijst naar controle hebben over eigen handelen en dit vereist een zekere mate van autonomie en eigenheid.
Onderzoek:
In twee fases (deelprojecten) werd onderzocht welke professionele identiteitsspanningen vaak voorkomen en hoe daar het beste mee omgegaan kan worden. De meest voorkomende spanningen zijn:
- Zorg willen dragen voor leerlingen versus de verwachting om te onderwijzen
- Het gevoel van niet competent zijn in termen van kennis versus de verwachting om een expert te zijn
- Balans werk en privé en werkdruk van het leraarsberoep
- Tijd willen steken in het oefenen van lesgeven versus de druk ervaren om tijd te investeren in andere taken die deel zijn van de leraarstaken
- Leerlingen als gehele personen behandelen versus het gevoel ze te moeten behandelen als leerlingen met leerprestaties
- Ervaren van moeilijkheden in het houden van emotionele afstand
- Moeilijkheden ervaren in benaderingen van ouders
De (aanstaande) leraren werden vervolgens begeleid in het leren omgaan met spanningen vanuit agency met behulp van het Broaden & Buildmodel (Fredrickson, 2009). Broaden&Build-model betekent voortbouwen op positieve belevingen op de werkplek en reeds aanwezige kwaliteiten van leraren. Positiviteit verbreedt iemands blikveld (broadens) en bouwt je mogelijkheden uit (build).
Resultaten:
Het onderzoek heeft geresulteerd in een aantal concrete tools en producten. Begeleiders zoals instituutsopleiders, schoolopleiders en andere belangstellenden kunnen deze materialen inzetten bij het begeleiden van hun studenten/aanstaande leraren, beginnende leraren en ervaren leraren. Alle onderstaande materialen zijn gratis te downloaden en te gebruiken:
- Toolbox Professionele identiteitsspanningen (bestaande uit een handreiking, een websiteverwijzing en 4 setjes van 14 spanningskaarten met werkwijzekaart)
- Vragenlijsten, interviewguides en casusbeschrijvingen
- Agency-vragenkaartenset (met vragenkaartenboekje, Agencymeter format en kaartjes Eigenheid, kaartjes Controle en kaartjes Autonomie)
- Een extra handreiking gericht op het leren omgaan met spanningen vanuit agency met behulp van het Broaden&Build-model
Onderzoeksverantwoording en literatuur:
Uit wetenschappelijk onderzoek van Pillen (2013) kwamen 13 spanningen naar voren, die taalkundig zijn aangepast door Van Diepe (2014) en in het CEPM-project verder zijn aangescherpt en een veertiende is toegevoegd. Tevens zijn in het project eerste ervaringen opgedaan in het leren omgaan met deze spanningen op basis van plannen van aanpak. Dit resulteerde in een handzame Toolbox ‘Professionele identiteitsspanningen’ die begeleiders, aanstaande en beginnende leraren kunnen gebruiken bij het in beeld brengen van de professionele identiteitsspanningen op de werkplek en het leren er-mee om te gaan (Geldens, Groot, Bom, Schipper & Maanen, 2016).
- Diepe, R., v. (2014). Verbanden tussen professionele identiteitsspanningen en de leraar-leerling relatie. Masterthesis Onderwijskunde. Universiteit Utrecht / Kempelonderzoekscentrum Hogeschool de Kempel.
- Fredrickson, B. L. (2009). Positivity. Ontdek de kracht van positieve emoties. Spectrum.
- Geldens, J., Groot, T., de, Bom, P., Schipper, H., & Maanen, N., van. (2016). Toolbox Professionele identiteitsspanningen. Center of Expertise Persoonlijk Meesterschap.
- Pillen, M. (2013). Professional identity tensions of beginning teachers (Proefschrift Technische Universiteit Eindhoven). Eindhoven School of Education.
Publicaties:
Om de kennis met een breed publiek te delen zijn er diverse publicaties:
- Praktijk in zicht katern: Omgaan met professionele identiteitsspanningen op de werkplek
- Didactief: Je les voorbereiden of een avondje uit?
- Steunpunt Opleidingsscholen: Professionele identiteitsspanningen op de werkplek. Hoe ga je ermee om?
- Steunpunt Opleidingsscholen: Katern PO Goede condities voor startende leraren, in gesprek met Peter van de Sande, Voorzitter CvB Stichting GOO p.61-63
